Moet de staat zich bemoeien met de moraal van de burgers?

Moet de staat zich bemoeien met de moraal van zijn burgers?

Ger Groot − 09/02/16, 13:37

© anp. 'Nog maar een paar jaar geleden koketteerde Eurocommissaris Neelie Kroes (foto) met quota voor vrouwen aan de top.'

COLUMN Je kunt er de klok op gelijkzetten. Ergens in het publieke debat wordt een misstand of onwenselijkheid ontdekt, en prompt roept iemand dat de overheid met dwingende maatregelen moet komen. Zaterdag was het opnieuw raak. 'Ook in Nederlandse filmwereld ontbreekt kleur', constateerde deze krant - nadat in de VS reuring was ontstaan over te 'witte' Oscars. Nee, liever geen quotum, zo reageerden de meeste geïnterviewden. Maar de acteur Raymi Sambo bleek die fase voorbij. 'Ik geloof dat het van bovenaf opgelegd moet worden', zei hij.

•  

  Zodra de staat dat meent zelf het beste te weten, gaat hij morele voorschriften opleggen

Dat geloof in de macht van de overheid is prijzenswaardig, maar misschien wat té goedbedoeld. Want waar wetten en geboden van hogerhand de burger trachten op te voeden, blijken ze gewoonlijk glorieus te falen. Mensen houden niet van dwang en plegen zich er balsturig tegen te verzetten. De goede zaak krijgt er van de weeromstuit een onaangenaam imago door, en dan ben je nog verder van huis.

Vrijheid is een prachtig politiek ideaal, betoogde de Russisch-Britse filosoof Isaiah Berlin al een halve eeuw geleden. Maar een staat moet het aan de burgers zelf overlaten hoe zij daaraan vorm willen geven. Zodra de staat dat meent zelf het beste te weten, gaat hij morele voorschriften opleggen, en voor je het weet ben je van een vrije samenleving beland in wat Hans Goslinga diezelfde zaterdag een 'surveillancestaat' noemde. Want op de naleving van al dat verplicht gestelde moois moet wel toezicht worden gehouden en hardnekkig onwilligen moeten worden gestraft.

Positieve vrijheid
Goslinga dacht daarbij vooral aan de roep om recht en orde op de rechterflank van het politieke spectrum. Maar links heeft zich van oudsher nog veel actiever betoond in haar verlangen naar 'positieve vrijheid'. De samenleving moest anders, en men had haast. De dwang van de staatsmacht bleek een verleidelijk middel om het ideaal per decreet te kunnen invoeren.

Links en rechts geven elkaar inmiddels weinig meer toe. Nog maar een paar jaar geleden koketteerde Eurocommissaris Neelie Kroes met quota voor vrouwen aan de top. De liberale politica bleek plots niet vies van bijna bolsjewistische staatsinmenging, want ook zij had haast. Het voorzitterschap van de EU lonkte - tevergeefs. Sindsdien is mevrouw Kroes weer een stuk minder bolsjewistisch.

•  

  Wie werkelijk iets wil veranderen, moet zijn haast weten te beheersen

Misschien moet de staat zich niet al te veel met de moraal van zijn burgers bemoeien. Criminaliteit moet hij bestrijden: daar heeft hij zijn wetten voor. Maar burgers hebben zich in hun sociaal contract niet onder zijn geweldsmonopolie geplaatst om in hun private en maatschappelijk leven door hem te worden betutteld - met datzelfde geweldsmonopolie als stok achter de deur.

Zelfbedrog
De daadkracht die de staat daaraan ontleent is bovendien nogal bedrieglijk. Een boef zet je relatief gemakkelijk achter de tralies, maar van een samenleving verander je een stuk minder eenvoudig de mores en vanzelfsprekendheden. Daar verlopen de ontwikkelingen traag en de bruuske machtsmiddelen van de staat glijden daar gemakkelijk op af. Resultaten op korte termijn berusten grotendeels op zelfbedrog. Wie werkelijk iets wil veranderen, moet zijn haast weten te beheersen.

Dat is geen aangename wetenschap voor een tijd die instant-oplossingen eist. Ongeduld is misschien de voornaamste ondeugd van de moderniteit, die daarin al zo vaak is teleurgesteld zonder er veel van te leren. 'Verkroppen' noemde de filosoof Heidegger de knarsetandende bescheidenheid die zij zich node eigen zou moeten maken. Geen wanhoop, maar vertrouwen dat het op de lange duur wel goed komt. Dat zou pas een echte omwenteling zijn.

onder ongelovigen

De film "Onder ongelovigen" is te vinden op het volgende adres:



http://www.human.nl/onder-ongelovigen.html


Zeer de moeite van het bekijken waard.

Zorgelijke ontwikkeling .......

Hoe de straat steeds verder de klas binnendringt

Wilfred van de Poll − 02/02/16, 10:50

© Censuur.

Onderzoek voor het ministerie laat zien dat zowel de allochtone als de autochtone student radicaliseert. Zorgelijk, maar, zo nuanceert Margalith Kleijwegt: 'Ik zoom in op waar het schuurt'.

•  

  Terwijl allochtone studenten het idee hebben dat ze worden achtergesteld en gediscrimineerd, voelen autochtone studenten zich bedreigd

Aylan Kurdi is niet dood. De foto van het verdronken Syrische peutertje was nep, om het Westen medelijden te laten krijgen voor vluchtelingen.

Charlie Hebdo? Dat waren geen moslims. Zionisten zaten achter de aanslag, om islamofobie aan te wakkeren.

Beide complottheorieën hoorde journaliste Margalith Kleijwegt het afgelopen jaar veelvuldig. In opdracht van het ministerie van onderwijs en cultuur bezocht ze vmbo's, mbo's en hbo's in alle hoeken van het land, van Amsterdam tot Hengelo en van Huizen tot Den Haag. Veel 'witte' leerlingen geloofden niet dat Aylan dood was. En veel 'zwarte' leerlingen weigerden de officiële versie over Charlie Hebdo voor waar aan te nemen.

Twee werelden
Beide kanten radicaliseren volgens Kleijwegt. 'Terwijl allochtone studenten het idee hebben dat ze worden achtergesteld en gediscrimineerd, voelen autochtone studenten zich bedreigd en vragen ze zich angstig af hoe dat straks moet als ze, zoals zij zeggen, in de minderheid zijn', schrijft ze in haar rapport 'Twee werelden, twee werkelijkheden'. Ze overhandigde het gisteren aan minster Jet Bussemaker. Die vroeg Kleijwegt - bekend om boeken waarin ze leerlingen met een migrantenachtergrond portretteert - in beeld te brengen hoe gevoelige maatschappelijke kwesties de klas binnen komen.

Om dat te onderzoeken bezocht Kleijwegt zeventien zwarte, witte en gemengde scholen, waarvan ze kon vermoeden dat er dingen speelden. Ze woonde lessen bij en sprak met directeuren, docenten en studenten. Haar voornaamste conclusie is dat tegenstellingen groter worden. Tussen leerlingen onderling, en tussen leerlingen en docenten. De straat dringt verder het klaslokaal in. Ze heeft het over een toename van 'grove omgangsvormen, gebrek aan zelfreflectie en empathie'.

Positief vond ze dat veel thema's in de klas 'heel bespreekbaar' zijn. In het verleden zag ze dat minder. Toch beperkte het contact tussen autochtonen en allochtonen zich vaak tot het 'hoognodige', vertelt ze aan de telefoon. "Ik heb meegemaakt dat PVV-stemmers en gelovige moslims van wie sommigen naar Mekka waren geweest, letterlijk aan beide kanten van de klas zaten. Ze waren maar matig in elkaar geïnteresseerd. Ze co-existeerden."

•  

  Directeuren en docenten hebben al genoeg andere dingen op hun bordje, aandacht voor burgerschap schiet er dan soms bij in

• 
  © Margalith Kleijwegt.

Vervreemd
Een trend die haar op 'witte' scholen opviel, was een groeiende aversie tegen asielzoekers en allochtonen onder hun leerlingen. "Bijna angstaanjagend", vond een docent van een mbo in Leiden dat. Kleijwegt: "Het was een jaar waarin er veel gebeurde. Charlie Hebdo, de vluchtelingenstroom. Dat zag je terug in de klas. Mensen die tegen vreemdelingen protesteren, hebben ook schoolgaande kinderen. Met welke denkbeelden over de ander gaan die het klaslokaal in?"

Op 'zwarte' scholen merkte ze dat moslimjongeren zich vervreemd voelen van Nederland. 'Een gevoel van krenking ligt voortdurend op de loer', schrijft Kleijwegt. Al dan niet terecht. Sommigen zeiden later in een islamitisch land te willen wonen. Docenten zagen een toename van strenggelovige leerlingen. Die docenten soms op het rechte pad proberen te brengen. 'Juf, we zien uw vormen!'

'Klopt', antwoordde die juf snedig. 'Daar zit ik vijf keer per week voor in de sportschool.'

Sociale media
Niet iedere docent is zo onverstoorbaar. Velen voelen zich machteloos. 'Niemand houdt ze tegen, de wijkagent niet, de moskee niet', citeert Kleijwegt een schooldirecteur in Den Haag. 'Het probleem is juist dat niemand greep op ze heeft. De invloed van sociale media bij deze jongeren is gigantisch, die strijd hebben we allang verloren.'

Andere docenten toonden zich optimistischer. Maar ook zij leken zich vaak geen raad te weten met radicaliserende leerlingen. Kleijwegt hoorde van ronselaars en van kinderen die opeens verdwenen. Een leerling werd gearresteerd en ging drie jaar de bak in voor ronselen - de leraren waren 'verbijsterd'. Ze hadden het nooit achter hem gezocht.

Kleijwegt wil ervoor waken een té grimmig beeld te schetsen. "Dat zou geen recht doen aan de werkelijkheid. Die is nu eenmaal ingewikkeld en genuanceerd. Ik zag ook plekken waar het goed ging. Waar leerlingen tijdens lessen filosofie en socratische gesprekken kritisch leerden nadenken. Beargumenteren wat ze vinden. Dat bleek enórm goed te werken. Oók op vmbo-niveau."

Gepolariseerd beeld
Bovendien, zeg ze, heeft ze vooral die scholen bezocht waarvan ze wist dat er problemen waren. "Op andere scholen zal het zeker minder heftig zijn. Ik zoom in op waar het schuurt, maar zelfs daar zag ik ook veel leerlingen die niet pasten in dit gepolariseerde beeld. Dat benoem ik ook in mijn rapport. Jongeren die het opbrachten om door te knokken, ook al waren ze afgewezen bij een stage. Ze kregen vaak goed hulp van docenten en mentor."

Scholen die een duidelijke visie hadden, docenten actief ondersteunden en hen voorhielden vooral de discussie aan te blijven gaan deden het beter dan de andere, zag ze. Die meeste scholen die ze bezocht, hadden zo'n duidelijk visie niet. "Ik snap dat wel. Directeuren en docenten hebben al genoeg andere dingen op hun bordje, aandacht voor burgerschap schiet er dan soms bij in", zegt Kleijwegt. "Toch is die aandacht nodig. Met één lesuurtje burgerschap per week kom je er niet."