Ook atheïsten houden van andere mensen

In zijn artikel tegen het atheïsme toont Reinout Wibier zijn liefde voor religie. Hij ergert zich aan de atheïstische reflex in de wetenschap die religieuze gevoelens weg zou lachen, of alleen de negatieve aspecten benadrukt. Maar, zo werpt Wibier tegen: ook de wetenschap heeft negatieve aspecten. Immers, 'waren het niet natuurkundigen die de atoombom hebben uitgevonden?'

Wibier stelt dat er meer waardering moet komen voor de mooie aspecten van religie als 'bron van beeldende kunst en muziek', voor de Bijbel als 'onuitputtelijke bron van wijsheid' en voor het vrijwilligerswerk dat mensen vanuit de kerk doen.

In religie wordt juist de eeuwigheid van waarheden benadrukt

Boris van der Ham. ©

Het is verleidelijk om dit pleidooi met verontwaardiging te beantwoorden. De vergelijking die hij trekt tussen wetenschap en religie is namelijk zeer betwistbaar. De wetenschap is nou juist het terrein waar alles per definitie ter discussie moet worden gesteld, en waar een open houding naar nieuwe inzichten voorop hoort te staan.

In religie wordt juist de eeuwigheid van waarheden benadrukt. Dat is mooi als het over zachte waarden als liefde en vergeving gaat, maar het wordt gevaarlijk als orthodox-religieuzen de eeuwigheid van agressieve dogma's verdedigen.

Wat wel klopt aan het verhaal van Wibier is dat mensen behoefte hebben aan samenbindende verhalen. Er is prachtige kunst voortgekomen uit religieuze inspiratie. Maar wie ontkent dat? Zelfs een felle atheïst als Richard Dawkins zegt in vervoering te raken door kerkelijke muziek.

De claim op de 'onuitputtelijke' wijsheid van de Bijbel is nogal fors

Het is ook juist dat de menselijke behoefte aan samenhang, schoonheid en reflectie niet per se bevredigd hoeft te worden met verhalen die 'wetenschappelijk waar' zijn. Maar daarin heeft religie geen unieke positie. Integendeel. Kinderboeken proberen met pluizige fictieve figuren belangrijke waarden over te brengen, en angsten te overwinnen. Volwassenen genieten van verzonnen verhalen in boeken, films en tv-series die behalve vermaak bieden ook onze eigen levens spiegelen.

Ook in de schilderkunst en muziek wordt al eeuwen gebruikgemaakt van niet-bijbelse inspiratiebronnen, zoals de Griekse mythologie. Bijkomend voordeel van deze inspiratiebronnen is dat niemand betwist dat deze verhalen 'niet letterlijk zo gebeurd' zijn, waar de echtheidsclaim bij religieuze verhalen nog wel te vaak klinkt.

Ook de claim op de 'onuitputtelijke' wijsheid van de Bijbel is nogal fors. De klassieke Chinese, Griekse en moderne filosofie blijken op veel punten beter houvast te geven in het leven dan de christelijke en islamitische 'wijsheden'.

Medemenselijkheid is allereerst iets van mensen, ongeacht of ze religieus zijn of niet

Maar is religie dan niet uniek in 'menselijkheid', bijvoorbeeld in het vrijwilligerswerk? Het is prachtig als mensen vanuit hun religieuze overtuiging iets voor een ander overhebben. Wie kan daartegen zijn? Maar bij een humanistische organisatie als Humanitas doen tienduizenden vrijwilligers hetzelfde. De humanistische ontwikkelingsorganisatie Hivos doet belangrijk werk voor de allerarmsten van deze wereld. Medemenselijkheid is allereerst iets van mensen, ongeacht of ze religieus zijn of niet.

De karikatuur die Wibier maakt over de leegheid van atheïsme en de volheid van religie lijkt een speelse debattruc, maar staat helaas in een wrange context. Wereldwijd groeit de groep 'ongebondenen' sterk: na het christendom en de islam zijn atheïsten en mensen die niet bij een georganiseerde religie willen horen de grootste groep wereldburgers. Helaas wordt deze groeiende groep in veel landen verketterd, vervolgd en zelfs gedood, omdat 'ongelovig' gelijk zou staan aan 'immoreel'.

Laat iedereen - orthodox, vrijzinnig, gelovig of atheïst - in vrijheid van elkaars inspiratiebronnen gebruik maken, zonder elkaar tot karikaturen terug te brengen.

_{Boris van der Ham is voorzitter van het Humanistisch Verbond}

Atheisten zijn beperkte mensen......

Atheïsten zijn beperkte mensen

Religie en wetenschap

               

In sommige kringen is het een teken van beschaving en ontwikkeling om praktiserend atheïst te zijn. Religie is een achterhaald concept en de bron van veel onnodig geweld en leed, zo is de gedachte. Voorbeelden die deze stelling onderschrijven zijn niet moeilijk te geven. Religieus geïnspireerd terrorisme, godsdienstige oorlogen uit het verleden en het recente misbruikschandaal in de katholieke kerk zijn maar het topje van de ijsberg.

Het is een wonder dat er nog zoveel mensen verstoken zijn gebleven van het verlichtingsideaal waarin het pleit definitief is beslecht ten gunste van ratio en wetenschap. Wie nog enige waarde aan religie hecht, is dom, ongeïnformeerd of geniet persoonlijk voordeel bij het in stand houden van achterhaalde mythen. Het beste ware het wanneer religie zo snel mogelijk wordt afgeschaft, zo menen de aanhangers van deze denkwijze.

Wetenschap afschaffen

Waren het niet natuurkundigen die de atoombom hebben uitgevonden?

Wat in deze discussie soms over het hoofd wordt gezien is dat met dit type argumentatie even goed kan worden betoogd dat het maar beter zou zijn wanneer de wetenschap zo snel mogelijk wordt afgeschaft. Op de erelijst van dit terrein kunnen moeiteloos de meest vreselijke menselijke drama's worden opgetekend. Waren het niet natuurkundigen die de atoombom hebben uitgevonden? Sterker nog, vrijwel alle wapentuig heeft zijn bestaan te danken aan wetenschappelijke ontdekkingen.

Wie dit soort redeneringen doorvoert tot hun ultieme consequentie kan vrijwel ieder ongeluk in het verkeer, in de bouw en zelfs in en om het huis toeschrijven aan wetenschappelijke ontdekkingen zoals de verbrandingsmotor, de hijskraan en vaatwastabletten die zo veel op snoepgoed lijken dat er regelmatig peuters met vergiftigingsverschijnselen naar de eerste hulp moeten worden gebracht. Als de verbrandingsmotor en het vliegtuig nooit waren uitgevonden, zouden er geen vliegrampen zijn en zouden er in Nederland alleen al honderden verkeersdoden minder per jaar te betreuren zijn. Zonder vuurwapens geen gekken die in het rond beginnen te schieten, zonder atoombom geen Hiroshima en Nagasaki.

Diverse verwerpelijke ideologieën hebben zich bovendien beroepen op wetenschappelijke inzichten om hun terreurdaden te rechtvaardigen.

En religie dan?

Reinout Wibier ©

Maar, zullen atheïsten mij tegenwerpen, op deze wijze wordt wel een heel beperkt beeld van de wetenschap geschetst. Is het niet ook de wetenschap die ervoor heeft gezorgd dat wij een periode van ongekende welvaart, gezondheid en voorspoed doormaken? Is het daarmee niet zo dat de wetenschap per saldo vooral een positief effect heeft gehad op de condition humaine?

Natuurlijk is dat zo. Maar hoe zit het dan met religie?

Laat ik vooropstellen dat de tegenstelling tussen religie en wetenschap eigenlijk een valse is. Religie en wetenschap bestrijken verschillende terreinen die meestal weinig met elkaar hebben te maken. Weliswaar hebben machthebbers in de kerk bepaalde wetenschappelijke ontdekkingen bestreden als dat beter in hun straatje paste.

Maar dan hebben wij het over het misbruiken van religie voor politieke doeleinden, een gevaar waaraan de wetenschap evengoed blootstaat. Sterker, zoals Herman Finkers opmerkte in zijn oudejaarsconference, kan een theelepeltje worden misbruikt om het oog van een medemens uit de oogkas te wippen. Wie meent dat om die reden theelepeltjes maar moeten worden verboden, geeft niet echt blijk van een sterk ontwikkeld gevoel voor logica.

Successen

De Bijbel is een onuitputtelijke bron van wijsheid

En op het terrein waartoe de religie behoort, het terrein van reflectie, levensbeschouwing en zingeving, kan religie toch wel enige successen laten zien. Voor miljoenen mensen is leed beter te verdragen, zijn feestelijke gebeurtenissen extra glansrijk en is het leven zinvoller dan wanneer zij zonder een religieus kader zouden leven.

Religieus geïnspireerde goede doelen helpen vluchtelingen, dragen bij aan armoedebestrijding en bieden hoop aan mensen naar wie anders waarschijnlijk niemand zou omkijken. De Bijbel is een onuitputtelijke bron van wijsheid en de Evangeliën zijn doordrenkt van menselijkheid, de oproep elkaar te helpen, de roep om bescheidenheid, mildheid en vergevingszin. Allemaal zaken waaraan nog nooit zoveel behoefte heeft bestaan.

Daarnaast is religie een vrijwel onuitputtelijke bron van beeldende kunst en muziek gebleken wat het troostende vermogen van godsdienst voor velen nog groter maakt. En natuurlijk: in wetenschappelijke zin is religie misschien niet 'waar', maar een volwassen beeld van godsdienst onderkent enerzijds dat dergelijke waarheid ook niet wordt beoogd en anderzijds dat er verschillende vormen van waarheid bestaan.

 

Onmisbaar

Vanuit mondiaal perspectief is het christendom sinds de komst van paus Franciscus misschien wel bloeiender dan ooit en vormen atheïsten slechts een minderheid

Religie is net als wetenschap, muziek en filosofie een uitvinding die een waardevolle toevoeging vormt op het menselijk bestaan. Voor de meeste mensen is het zelfs een aspect van het leven dat onmisbaar is. In het seculiere Nederland zou je het bijna vergeten, maar vanuit mondiaal perspectief is het christendom sinds de komst van paus Franciscus misschien wel bloeiender dan ooit en vormen atheïsten slechts een minderheid.

Uiteraard is niemand verplicht een (bepaalde) religie aan te hangen, laat staan te belijden. Zoals sommige mensen de lol van sport niet inzien of zich liever laten bedotten door homeopathische 'geneeskunde' dan hun heil te zoeken in de reguliere, op wetenschap gefundeerde gezondheidszorg, staat het eenieder vrij er al dan niet een religieus leven op na te houden. Maar wie religie categorisch afwijst als achterhaald of slecht is net zo oppervlakkig, beperkt en misschien zelfs wel onverdraagzaam als diegenen die de wetenschap afdoen als de bron van alle kwaad.

Reinout Wibier is hoogleraar privaatrecht aan de Universiteit van Tilburg

Ik ben ...

Kijk hier maar eens naar:
http://www.human.nl/dus-ik-ben/2016.html