Filosofeer toch niet zo wereldvreemd
Vanno Jobse − 27/05/15, 18:16
© anp. Een goede vraag voor de filosofieles: waarom moet je
eigenlijk naar school?
OPINIE Filosoferen
over concrete zaken, daar hebben scholieren iets aan, weet Vanno Jobse uit
ervaring.
-
In Frankrijk krijgen alle eindexamenleerlingen filosofie, van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs tot en met het middelbaar beroepsonderwijs
Stel je bent zeventien en zit voor het
eindexamen. Je hele schooltijd lang heb je nooit iets anders gedaan dan stampen.
Rijtjes en regels, formules en definities kun je klakkeloos oplepelen en
toepassen, haast zonder erbij na te denken.
En dan, in het laatste jaar, krijg je filosofieles. Opeens word je geacht 'uit te treden uit je onmondigheid' en 'je verstand te gebruiken zonder de leiding van een ander', om met Kant te spreken.
Zo gaat het in Frankrijk. Daar krijgen alle eindexamenleerlingen filosofie, van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs tot en met het middelbaar beroepsonderwijs. Maar mijn ervaring als filosofieleraar is dat de plotselinge ommezwaai van receptief naar productief denken, of scherper gesteld: van slaafs naar autonoom, van de meeste leerlingen te veel is gevraagd.
'Spiritueel tekort'
Dus filosofieonderwijs, ja! Maar begin er vroeg mee. Vanaf de kleutertijd, zoals onlangs werd betoogd door de filosofen Eva-Anne le Coultre, Coen Simon, Frank Meester en Stine Jensen, in hun reactie op de lancering van het Platform #Onderwijs2032 (Trouw, 9 mei). Helaas zullen de vier auteurs weinig lezers hebben overtuigd met hun wereldvreemde opvatting van de filosofie.
Want moet filosofieonderwijs een 'spiritueel tekort' opvullen, zoals zij schrijven, en zich bezighouden 'met de zingevende vragen waar de individualist van nu mee tobt'? Als we iets kunnen leren van Kant en Wittgenstein, twee denkers die de vier auteurs aanhalen, dan is het dat de wijsbegeerte op het gebied van levensbeschouwing en zingeving machteloos is. Bovendien hoort spiritualiteit gewoon niet thuis in het openbaar onderwijs.
En dan, in het laatste jaar, krijg je filosofieles. Opeens word je geacht 'uit te treden uit je onmondigheid' en 'je verstand te gebruiken zonder de leiding van een ander', om met Kant te spreken.
Zo gaat het in Frankrijk. Daar krijgen alle eindexamenleerlingen filosofie, van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs tot en met het middelbaar beroepsonderwijs. Maar mijn ervaring als filosofieleraar is dat de plotselinge ommezwaai van receptief naar productief denken, of scherper gesteld: van slaafs naar autonoom, van de meeste leerlingen te veel is gevraagd.
'Spiritueel tekort'
Dus filosofieonderwijs, ja! Maar begin er vroeg mee. Vanaf de kleutertijd, zoals onlangs werd betoogd door de filosofen Eva-Anne le Coultre, Coen Simon, Frank Meester en Stine Jensen, in hun reactie op de lancering van het Platform #Onderwijs2032 (Trouw, 9 mei). Helaas zullen de vier auteurs weinig lezers hebben overtuigd met hun wereldvreemde opvatting van de filosofie.
Want moet filosofieonderwijs een 'spiritueel tekort' opvullen, zoals zij schrijven, en zich bezighouden 'met de zingevende vragen waar de individualist van nu mee tobt'? Als we iets kunnen leren van Kant en Wittgenstein, twee denkers die de vier auteurs aanhalen, dan is het dat de wijsbegeerte op het gebied van levensbeschouwing en zingeving machteloos is. Bovendien hoort spiritualiteit gewoon niet thuis in het openbaar onderwijs.
-
Ik zou mijn leerlingen niet met zulke kentheoretische kwesties durven lastigvallen. Ze zouden me voor wereldvreemd verslijten
Als je de filosofie beschrijft als 'een
voortdurende geestelijke oefening, waarbij het denken zonder vooropgezet doel
over het denken zelf denkt', zoals de vier doen, bevestig je het imago van de
filosoof als navelstaarder.
Geen helder doel
Toegegeven, er zijn filosofen die serieus ingaan op vragen als 'Hoe is het om een vleermuis te zijn?' en 'Als een vlieg de wereld anders ziet, hoe ziet deze wereld er dan écht uit?'. Maar ik zou mijn leerlingen niet met zulke kentheoretische kwesties durven lastigvallen. Ze zouden me voor wereldvreemd verslijten, en terecht. Laten we ons liever afvragen hoe de wereld eruit ziet voor, pak 'm beet, een jihadganger. Of een topbankier. Of een Afrikaanse gelukszoeker op een bootje in de Middellandse Zee. Pas dan krijg je een zinvolle reflectie op universele begrippen, zoals vrijheid, geluk en rechtvaardigheid.
Wijsbegeerte is namelijk meer dan 'zonder duidelijk vooropgezet doel' nadenken over tijdloze vragen. Filosofen moeten die eeuwige vragen vertalen naar de tijd waarin ze leven - met een helder, vooropgezet doel: de wereld verklaren. Alleen daarin kan het belang van filosofieonderwijs schuilen.
Mijn zoontje van vijf kwam onlangs enthousiast uit school. In de klas hadden ze gediscussieerd over de vraag: waarom moet je naar school? Een dag later ging het over rekening houden met anderen. En weer een dag later over opgroeien. De juf bleek met haar leerlingen aan filosofie te doen, op eigen initiatief. Filosofie op de kleuterschool! Mijn zoontje was enthousiast, en ik ook.
Dit is het type vragen dat scholieren van jongs af aan bezighoudt. Geen filosofisch navelstaren, geen wereldvreemd denken over het denken zelf, maar nadenken over concrete zaken, over belangrijke zaken, en wel over de meest concrete en belangrijke zaken die er bestaan: jezelf en de wereld om je heen. Daar zullen we ook in 2032 iets aan hebben.
Geen helder doel
Toegegeven, er zijn filosofen die serieus ingaan op vragen als 'Hoe is het om een vleermuis te zijn?' en 'Als een vlieg de wereld anders ziet, hoe ziet deze wereld er dan écht uit?'. Maar ik zou mijn leerlingen niet met zulke kentheoretische kwesties durven lastigvallen. Ze zouden me voor wereldvreemd verslijten, en terecht. Laten we ons liever afvragen hoe de wereld eruit ziet voor, pak 'm beet, een jihadganger. Of een topbankier. Of een Afrikaanse gelukszoeker op een bootje in de Middellandse Zee. Pas dan krijg je een zinvolle reflectie op universele begrippen, zoals vrijheid, geluk en rechtvaardigheid.
Wijsbegeerte is namelijk meer dan 'zonder duidelijk vooropgezet doel' nadenken over tijdloze vragen. Filosofen moeten die eeuwige vragen vertalen naar de tijd waarin ze leven - met een helder, vooropgezet doel: de wereld verklaren. Alleen daarin kan het belang van filosofieonderwijs schuilen.
Mijn zoontje van vijf kwam onlangs enthousiast uit school. In de klas hadden ze gediscussieerd over de vraag: waarom moet je naar school? Een dag later ging het over rekening houden met anderen. En weer een dag later over opgroeien. De juf bleek met haar leerlingen aan filosofie te doen, op eigen initiatief. Filosofie op de kleuterschool! Mijn zoontje was enthousiast, en ik ook.
Dit is het type vragen dat scholieren van jongs af aan bezighoudt. Geen filosofisch navelstaren, geen wereldvreemd denken over het denken zelf, maar nadenken over concrete zaken, over belangrijke zaken, en wel over de meest concrete en belangrijke zaken die er bestaan: jezelf en de wereld om je heen. Daar zullen we ook in 2032 iets aan hebben.
P.Ampt
Geen opmerkingen:
Een reactie posten